Sen o Japonii – wystawa pokonkursowa przez muzeum Manggha w Krakowie

Przedstawiamy Państwu wybór prac dzieci i młodzieży biorących udział w konkursach Sen o Japonii. Pomoc Japonii dzieciom polskim w latach 1919–1922. Lekcja solidarności społecznej, zorganizowanych przez Muzeum Manggha w latach 2018–2020.

Słowo od organizatora

Tematem konkursów były dzieci syberyjskie – niezwykła historia dzieci uratowanych przez Japoński Czerwony Krzyż. Opowieść o zawierusze wojennej i wyjątkowym poświęceniu, o wrażliwości na biedę, choroby i głód, które dotknęły najmłodszych. Opowieść o solidarności społecznej i lekcja ważna dla nas – dzisiaj i teraz.

Przywiezienie dzieci syberyjskich do Polski było wielkim dokonaniem przede wszystkim liderów życia polskiego na Syberii: Anny Bielkiewicz (1877–1936) oraz lekarza Józefa Jakóbkiewicza (1892–1953). Hasło „pomoc dla sierot syberyjskich” trafiło do Japonii oraz do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Polonii amerykańskiej, dzięki czemu niezwykle trudne zadanie przetransportowania dzieci do Polski stało się możliwe. Jeszcze dzisiaj zwraca uwagę zaangażowanie Japonii w opiekę nad małymi polskimi sierotami. Dzieci trafiły pod troskliwe skrzydła japońskiego państwa, samorządów miejskich, organizacji społecznych i grup religijnych, a także prywatnych osób. Otrzymały wszystko, czego wtedy potrzebowały: dach nad głową i odzież, pomoc medyczną, opiekę wychowawczą, zabawę i odpoczynek. Małymi Polakami bardzo życzliwie zainteresował się dwór cesarski, na czele z cesarzową Sadako. Japończycy byli żywo zainteresowani dalszymi losami dzieci także po ich powrocie do kraju. Szczęśliwa historia sierot syberyjskich znalazła symboliczne dopełnienie 12 lipca 2002 roku, kiedy z grupą dawnych sybiraków spotkali się w Ambasadzie Japonii w Warszawie Ich Cesarskie Moście – cesarz Akihito z cesarzową Michiko. W ubiegłym roku Sejm RP, doceniając zasługi Komitetu dla ratowania polskich dzieci na obczyźnie, jak również pomoc i życzliwość narodu japońskiego, a w szczególności cesarzowej Sadako, upamiętnił 100. rocznicę powołania Polskiego Komitetu Ratunkowego Dzieci Dalekiego Wschodu.

Organizatorzy konkursów i ich opiekunowie merytoryczni: prof. Wiesław Theiss i dziennikarz Teruo Matsumoto, pragnęli, by współcześnie żyjące w Polsce dzieci nie tylko poznały dzieje dzieci syberyjskich i mogły zobaczyć je na szerszym tle historycznym i społecznym – konkursy pomyślane zostały jako otwarta lekcja historii i podzielone na dwa etapy.

Etap szkolny odbywał się w formie tradycyjnego konkursu wiedzy o wydarzeniach i obejmował dzieje dzieci syberyjskich i pomoc Japonii, widziane na tle wydarzeń historycznych.

Etap drugi dawał dzieciom i młodzieży więcej swobody wypowiedzi i miał sprowokować do odpowiedzi na pytania: Czego uczy pomoc Japonii udzielona dzieciom polskim z Syberii? Jaką lekcję niesie dla mnie, dla moich rówieśników, dla dorosłych, dla naszego państwa i społeczeństwa, dla szerszego świata?

Prace przedstawione na drugim etapie konkursu, których wybór zobaczą Państwo w prezentacji, zadziwiły nas pomysłowością, zaangażowaniem i dociekliwością młodych uczestników. Było to zapoznanie się z historią dzieci syberyjskich, ale jeszcze ważniejsze były refleksje współczesnej młodzieży nad problemami, które szczególnie teraz są aktualne – uchodźstwa, wynarodowienia, opieki nad słabszymi, czy zwrócenie uwagi na prawa dziecka. Ta wywołana przez nas poszerzona lekcja historii zmusiła młodych Polaków do odpowiedzi na pytanie o społeczną solidarność i odpowiedzialność wobec innych, którzy takiej pomocy potrzebują.

Różnorodność zaproponowanych przez organizatorów form: film, słuchowisko, ankieta, eseje, projekt pomnika, plakaty, książka, prezentacja, dawała szerokie spectrum możliwości wykorzystanych przez młodych uczestników konkursu.

Naszą wystawę rozpoczynamy od kilku plakatów – prostych, lapidarnych, skrótowych form, bazujących głównie na dwóch kolorach: białym i czerwonym, wspólnych dla Polski i Japonii. Podniesiony kciuk, oznaczający „To lubię!”, i podpis „100 lat! Polska – Japonia. 1919–2019” odnoszą się do jubileuszu stulecia nawiązania oficjalnych stosunków dyplomatycznych między Polską i Japonią, a jednocześnie kieruje sygnał, że jest to historia warta poznania i „polubienia”.

Japoński znak kokoro oznacza serce, uzupełniony o podpis „Dziękujemy!” jest najkrótszym i jednym z najcelniejszych komunikatów skierowanych w stronę Japończyków, dzięki którym uratowane zostały syberyjskie sieroty.

Hasło „Granice są tylko w naszych głowach” i zdjęcie Józefa Jakóbkiewicza podpowiada nam, że mimo wielu przeciwności nie powinniśmy się bać podejmowania trudu opieki nad potrzebującymi, tak jak zrobił to doktor.

Plakat z umieszonym napisem  „100 lat”  i biało-czerwonym sercem jest kolejnym serdecznym podziękowaniem za pomoc Japonii dla syberyjskich sierot, uzupełnionym o krótki film z wymownym, współczesnym – pandemicznym – zakończeniem.

Autorzy plakatów to  Ewelina Chmiel i Patrycja Kowalska, Aneta Wieczorek i Weronika Marecka, Matylda Jackowska i Weronika Pogoda oraz Kamil Surdak, Julia Mikos i Sebastian Czerwiński (plakat i  film).

Film Sen o Japonii Julii Idczak jest pełną dynamiki opowieścią o losach dzieci z bardzo szerokim tłem historycznym. Niepokojąca narracja – hasła: głód, wojna, bieda, choroby, śmierć, pomoc, odwaga, miłosierdzie – i bardzo wymowne zdjęcia ukazują atmosferę tamtych czasów. Film kończy się mądrym stwierdzeniem: Bezinteresowna pomoc słabszym, pokrzywdzonym sprawia, że naprawdę możemy nazywać siebie ludźmi. Pomaganie innym sprawia, że każdy czuje się lepszy, bardziej wartościowy. Pomoc innym nadaje życiu głębszy sens, uczy nas empatii. Miłosierdzie, zrozumienie, słuchanie drugiego człowieka pozwalają też dowiedzieć się wiele o nas samych, odkryć i poznać siebie. Ta historia pomaga nam docenić to, co sami posiadamy, i wyzwala w nas chęć niesienia pomocy innym w miarę naszych możliwości.

Oszczędny w środkach komiks Kacpra Maliszewskiego doprowadza historię dzieci syberyjskich aż do czasów współczesnych. Miniaturyzacja, ograniczenie kolorów nadają tej pracy wyjątkowy, artystyczny charakter.

Kolejne trzy prace to tradycyjne rysunki – w obecnych czasach, gdy dominują multimedia, warto zaznaczyć ich niecodzienność.

Pierwsze dwa rysunki to projekt pomnika dedykowanego jednej z sióstr Japońskiego Czerwonego Krzyża – pielęgniarka nazywała się Fumi Matsuzawa i jako jedyna osoba zmarła w konsekwencji zarażenia się od polskich dzieci tyfusem. Jej postać miałaby posłużyć jako upamiętnienie odwagi i poświęcenia, z jaką Japończycy opiekowali się sierotami syberyjskimi. Prace wykonały Daria Frączek i Weronika Jackowska.

Ewa Beata Mąka tak pisze o swojej pracy:

Praca mojego autorstwa przybrała wymiary 100 × 70 cm. To typowe wymiary brystolu, na którym przedstawiłam „najistotniejsze” etapy życia małych bohaterów książki autorstwa Teruo Matsumoto i Wiesława Theissa. Zważając na to, iż I etap konkursu obejmował sprawdzenie wiedzy, bazując na informacjach zawartych w tejże książce, postanowiłam zrealizować pracę konkursową na podstawie fotografii zawartych w Dzieciach syberyjskich. Jak możemy dostrzec, indywidualnie zinterpretowałam owe zdjęcia, co przejawia się przeplatanymi technikami rysunkowymi oraz malarskimi. Symbolika pracy została podkreślona obecnością stóp przemierzających świat i życie ludzkie. W tej części pracy istotną rolę odgrywają flagi obu zaprzyjaźnionych państw. Dzieci, zmierzając do ojczyzny, niosły w sercach szacunek i miłość do Polski. Jednakże po pobycie w Japonii młode polskie pokolenie do końca swojego życia niosło w sercu wspomnienia, sympatię do Kraju Wschodzącego Słońca oraz piękne słowa „Arigato. Nippon Bonzai”.

Książka-album i następujący po niej film to następna propozycja przygotowana przez Aleksandrę Krzaczek, Patrycję Bogacz i Martynę Długosz. Uczennice włożyły wiele pracy w przygotowanie tradycyjnego, bogato ilustrowanego albumu z rzetelnymi informacjami dotyczącymi zarówno historii dzieci syberyjskich, japońskiego Tsuruga Museum Port of Humanity, a także uzupełniły go o tekst prof. Ewy Pałasz-Rutkowskiej o relacjach polsko-japońskich. Nakręcony z wielkim zaangażowaniem – scenografia, kostiumy, zdjęcie cesarzowej Sadako – film jest nawiązaniem do wspomnień jednej z sierot syberyjskich – Weroniki Bukowińskiej.

Ostatni z filmów, którego autorem jest Sebastian Gądkiewicz, jest piękną, nastrojową opowieścią o dzieciach syberyjskich i o spotkaniu z japońską cesarzową. Na szczególną uwagę zasługują tu kostiumy (koszule chłopców!) oraz scenografia. Wielkim atutem, znakomicie oddającym atmosferę nagrania, jest ścieżka muzyczna filmu.

Wystawę kończy praca przygotowana przez zespół uczennic: Martę Abramowicz, Aleksandrę Wawrzyn, Zuzannę Kitlińską, Zuzannę Lorek i Patrycję Jachimek Światowy gwiazdozbiór:

Inspirowane historią tych biednych dzieci postanowiłyśmy stworzyć mapę, która przedstawia, jak długą i ciężką drogę musiały przejść, aby powrócić do wytęsknionej Ojczyzny.

Organizatorzy dziękują wszystkim Nauczycielom i Uczniom za udział w konkursie.

Szczególne podziękowania zechcą przyjąć:

Ambasada Japonii w Polsce

Ambasada Polski w Tokio

Instytut Polski w Tokio

Social Welfare Corporation Fukudenkai Tokyo

Port of Humanity Tsuruga Museum

Konsul Honorowy Japonii w Krakowie

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego